سیستم اسکلتی
استخوان جسم جامدی است که در عین سبکی دارای استحکام و مقاومت زیادی است. این ماده زنده، داربست اسکلتی بدن انسان را می‌سازد و دیگر اعضای بدن بر آن استوار می‌شوند. استخوان یک بافت زنده است. رشد می‌کند، تغذیه می‌کند، تغییر شکل می‌دهد و می‌میرد. در ماده سازنده استخوان کلسیم و فسفر فراوانی وجود دارد که هر موقع بدن به آنها احتیاج داشته باشد در اختیار آن قرار می‌دهد. به مجموعه استخوان‌ها، غضروف‌ها و اتصالات آنها در بدن، استخوان‌بندی یا اسکلت می‌گوییم.
وظایف استخوان‌ها عبارت است از:
- حفاظت کردن از اندام‌های حساس درونی بدن مانند، نخاع، قلب، مغز و شش‌ها
- شکل و فرم دادن به بدن
- کمک کردن به ماهیچه‌ها برای حرکت بدن
- ذخیره کردن مواد معدنی مانند، فسفات و کلسیم
- تولید سلول‌های خونی توسط مغز استخوان
- شنیدن توسط استخوان‌های کوچک گوش
- صحبت کردن و جویدن توسط استخوان‌های آرواره
آرنج: آرنج یک مفصل لولایی است. این مفصل محل اتصال استخوان بازو و استخوان‌های ساعد یعنی دو استخوان زندزیرین و زندزبرین است. عصب زندزیرین که از ناحیه آرنج می‌گذرد در این ناحیه بدون محافظ است، به همین دلیل گاهی اوقات برخورد آرنج با اجسام، باعث حس خواب‌رفتگی و درد در انگشت کوچک و انگشت انگشتری می‌شود.
استخوان ران: استخوان ران بلندترین و سنگین‌ترین استخوان بدن است. سر برجسته این استخوان در گودی نیم‌لگن فرو می‌رود و در آن می‌چرخد و در قسمت پایین همرا با استخوان‌های ساق یک مفصل لولایی می‌سازد که امکان خم شدن زانو را فراهم می‌کند. انتهای پایینی استخوان ران بزرگ، پهن، و به صورت دو نیم‌کره است که بین این دو نیم‌کره نیز یک شیار وجود دارد. این استخوان در حالت ایستادن، راه رفتن و دویدن وزن بدن را تحمل می‌کند.
استخوان‌های پا: استخوان‌بندی پا شامل سه بخش است:
بخش اول، استخوان‌های مچ پا که شامل هفت استخوان بوده و بزرگترین آنها استخوان پاشنه است.
بخش دوم، استخوان‌های کف پا که شامل پنج استخوان است. این استخوان‌ها از یک طرف با مچ و از طرف دیگر با انگشتان مفصل می‌شوند.
بخش سوم، استخوان‌های بند انگشتان. هر انگشت سه بند دارد جز انگشت شست که دارای دو بند است.
استخوان‌های دست: استخوان‌بندی دست شامل سه بخش است:
بخش اول، استخوان‌های مچ دست که شامل هشت استخوان کوتاه است و در دو ردیف قرار گرفته‌اند.
بخش دوم، استخوان‌های کف دست که شامل پنج استخوان نسبتا دراز است. این استخوان‌ها از یک طرف با مچ و از طرف دیگر با انگشتان مفصل می‌شوند.
بخش سوم، استخوان‌های بند انگشتان. هر انگشت سه بند دارد، جز انگشت شست که دارای دو بند است.
بازو: استخوان بازو، یک استخوان بلند است. بالاترین قسمت استخوان بازو کروی شکل بوده که به آن سر استخوان بازو می‌گویند. سر استخوان بازو پوشیده از غضروف است که در گودی استخوان کتف فرو می‌رود و در آن می‌چرخد. استخوان بازو از پایین با استخوان‌های ساعد یعنی زندزیرین و زندزبرین مفصل می‌شود. انتهای پایینی استخوان بازو در محل مفصل آرنج کاملاً حجیم شده و برجستگی پیدا می‌کند.
ترقوه: ترقوه، استخوانی است به شکل حرف انگلیسی S البته با انحنای کمتر، که در جلوی قفسه سینه قرار گرفته است. این استخوان از سمت داخل به جناغ و از سمت خارج به استخوان کتف مفصل شده است و در تمام طولش قابل لمس است. ترقوه تنها استخوان دراز بدن است که به صورت افقی قرار دارد و وزن اندام فوقانی را به تنه منتقل می‌کند و باعث دور نگه‌داشتن بازو از بدن می‌شود. این استخوان برخلاف سایر استخوان‌های دراز، فاقد هرگونه مغزی است.
جمجمه: اسکلت استخوانی سر و صورت را جمجمه می‌نامیم. تمامی انسان‌ها و حیوانات دارای جمجمه هستند. جمجمه را می‌توان به عنوان چهارچوب سر در نظر گرفت که ساختار صورت را حفظ کرده و مغز را هم از صدمه دیدن حفظ می‌کند. در پشت و بخشی از کف جمجمه سوراخی وجود دارد که از طریق آن ساقه مغز از جمجمه خارج می شود. اسکلت سر در مجموع دارای 22 عدد استخوان است.
جناغ: جناغ یا استخوان سینه، استخوانی بلند و مسطح است که در قسمت مرکزی قفسه سینه قرار دارد. این استخوان دو عملکرد مهم را در بدن انجام می‌دهد؛ اول این که محلی است که دنده‌ها و استخوان‌های شانه در آنجا به هم متصل می‌شوند و دومین عملکرد محافظت از اندام‌هایی است که پشت آن قرار دارند. یک جناغ طبیعی دارای سه بخش است:
بخش اول: دسته که به شکل مثلث است. استخوان ترقوه، غضروف دنده اول و نیمی از غضروف دنده دوم، به آن مفصل شده‌اند.
بخش دوم: تنه که قسمت بزرگ میانی جناغ است. غضروف‌های دنده دوم تا هفتم به آن مفصل شده‌اند.
بخش سوم: زائده خنجری که کوچکترین قسمت استخوان جناغ است و از جنس غضروف می‌باشد. هفتمین جفت دنده‌ها روی زائده خنجری سطح بسیار کوچکی را اشغال کرده است.
خاجی: استخوان خاجی، از به هم پیوستن پنج مهره تشکیل شده است. این استخوان تخت و سه‌گوش، زیر آخرین مهره کمری و قبل از دنبالچه، واقع شده است. استخوان خاجی علاوه بر آن که به لگن استحکام و ثبات می‌دهد وزن بدن را هم از طریق مفاصل خاجی تهیگاهی به کمربند لگنی منتقل می‌کند.
درشت‌نی: درشت‌نی استخوان اصلی ساق است. این استخوان نسبت به دیگر استخوان ساق، یعنی نازک‌نی، درشت‌تر است. بعد از استخوان ران بلندترین استخوان بدن درشت‌نی است. این استخوان در بالا با استخوان ران و در پایین با استخوان‌های مچ پا مفصل می‌شود. درشت‌نی در پایین برجسته‌تر شده و قوزک داخلی مچ پا را می‌سازد. هنگام ایستادن، این استخوان وزن بدن را از ران به پا منتقل می‌کند.
دنبالچه: استخوان دنبالچه، پایین‌ترین قسمت از ستون فقرات است که از به هم پیوستن سه یا چهار و یا پنج مهره تشکیل شده است. این استخوان، مشابه با استخوان دم حیوانات دم‌دار است. در انسان‌ها این استخوان وزن بدن را در هنگام نشستن تحمل می‌کند و محلی برای اتصال ماهیچه‌های نواحی لگن و سرینی را فراهم می‌سازد. کوتاهی یا بلندی این استخوان تاثیری در عملکرد بدن نمی‌گذارد.
دنده: دنده‌ها 12 جفت کمان استخوانی هستند که از پشت به 12 مهره ستون فقرات مفصل شده‌اند. دنده‌های اول تا هفتم به طور مستقیم به وسیله غضروف دنده‌ای به جناغ مفصل می‌شوند. اما دنده‌های هشتم ، نهم و دهم مستقیما به جناغ مفصل نمی‌شوند بلکه غضروف‌های دنده‌ای این سه دنده، ابتدا به یکدیگر متصل شده و سپس به غضروف دنده‌ای، دنده هفتم وصل می‌شوند. طول دنده‌ها از دنده اول تا دنده هفتم به تدریج زیاد شده و سپس طول آنها کاهش می‌یابد.
زانو: زانو بزرگترین مفصل بدن است که از دو مفصل تشکیل شده است. یکی از کنار هم قرار گرفتن استخوان ران و درشت‌نی و دیگری از کنار هم قرار گرفتن استخوان کشکک و ران. زانو کل وزن بدن را هنگام ایستادن تحمل می‌کند و هنگام راه رفتن یا دویدن فشار بیشتری به آن وارد می‌شود.
زندزبرین (رادیوس): زندزبرین یکی از دو استخوان تشکیل دهنده ساعد می‌باشد. استخوان زندزبرین در سمت خارجی ساعد یعنی طرفی که به شست دست نزدیکتر است قرار دارد. طول این استخوان از استخوان زندزیرین کمتر است. قسمت بالایی استخوان زندزبرین یک برجستگی دارد که به شکل یک دیسک دایره‌ای است. سطح بالایی این دیسک مقعر است. این سطح مقعر همراه با سطح محدب استخوان بازو یک مفصل می‌سازد.
زندزیرین (اولنا): زندزیرین یکی از دو استخوان تشکیل دهنده ساعد می‌باشد. استخوان زندزیرین در سمت داخلی ساعد یعنی سمتی که به انگشت کوچک دست نزدیکتر است قرار دارد. این استخوان در سمت مچ دست بسیار نازک می‌شود ولی در سمت بالا و در قسمت آرنج بسیار بزگ و پهن است. طول این استخوان از استخوان زندزبرین بیشتر است. قسمت بالایی استخوان زندزیرین به شکل حرف انگلیسی F است. این شکل موجب می‌شود تا یک نیم دایره استخوانی در بالاترین قسمت زندزیرین به وجود آید. این قسمت نیم‌دایره‌ای در کنار قرقره استخوان بازو یک مفصل لولایی می‌سازد.
ستون فقرات: ستون فقرات لوله‌ای متشکل از ۲6 قطعه استخوان است که درون آن نخاع قرار دارد. به هر یک از قطعات ستون فقرات مهره می‌گویند. میان هر دو مهره یک تیغه غضروفی قرار دارد. مهره‌های ستون فقرات را از نظر شکل و محل به پنج بخش تقسیم می‌کنند.
بخش اول: مهره‌های گردن که تعداد آنها ۷ عدد است.
بخش دوم: مهرهای سینه که تعداد آنها ۱۲ عدد است .
بخش سوم: مهره‌های کمر که تعداد آنها 5 عدد است.
بخش چهارم: مهره خاجی
بخش پنجم: مهره دنبالچه
وظایف ستون فقرات عبارت است از:
- انتقال وزن سر، گردن، اندام فوقانی و تنه به لگن
- حفاظت از اندام‌های اعصاب و نخاع
- کمک به دنده‌ها جهت حفاظت از شش‌ها و قلب
- شکل و فرم دادن به بدن
- ایجاد حرکت در تنه
غضروف: غضروف، بافتی شبیه بافت استخوان دارد ولی برخلاف استخوان نرم بوده و قابلیت انعطاف و شکل پذیری دارد. در انتهای استخوان‌ها یعنی جایی که مفصل‌ها قرار دارند سطح صیقلی غضروف که در سر استخوان‌ها وجود دارد به همراه مایع مفصلی به استخوان‌ها امکان می‌دهد که سالیان زیادی در مجاورت هم لیز بخورند و اصطکاک چندانی نداشته باشند. بیشتر استخوان‌های ما ابتدا از غضروف ساخته شده‌اند. این بخش‌های غضروفی در هنگام رشد با جذب مواد معدنی مثل کلسیم و فسفر، سخت و به استخوان تبدیل می‌شوند. غضروف‌ها فاقد رگ‌های خونی و رشته‌های عصبی هستند. به غیر از محل اتصال استخوان‌ها، در نوک بینی و لاله گوش نیز غضروف وجود دارد.
فک پایین: فک پایین یا آرواره پایین، استخوانی نعلی شکل و تنها استخوان متحرک در جمجمه است. این استخوان بخش زیرین استخوان‌بندی صورت و چارچوب استخوانی کف دهان را تشکیل می‌دهد. فک پایین بزرگترین و قویترین استخوان جمجمه می‌باشد.
قفسه سینه: قفسه سینه محفظه‌ای است متشکل از جناغ، غضروف‌های دنده‌ای، 24 دنده و 12مهره از ستون فقرات. این محفظه شبیه مخروطی است که قسمت باریک و کم عرض آن در بالا و بخش عریض آن در پائین قرار دارد. کف قفسه سینه پرده دیافراگم قرار دارد. وظیفه قفسه سینه حفاظت از قلب، شش‌ها، مری و نای است.
کتف: استخوان کتف، یکی از استخوان‌های شانه است. بزرگترین قسمت این استخوان به صورت یک صفحه تقریبا تخت استخوانی و به شکل مثلت است. این استخوان در قسمت پشت قفسه سینه قرار گرفته و روی دنده‌های 2 تا 7 را از پشت می‌پوشاند. این صفحه استخوانی حدود سی درجه به سمت جلو متمایل شده و به استخوان‌های ترقوه و بازو، مفصل شده است. سر استخوان بازو، در گودی استخوان کتف فرو می‌رود و در آن می‌چرخد.
کشکک زانو: کشکک زانو یا کاسه زانو، استخوان کوچک پهنی است که در جلوی زانو قرار دارد. انتهای پایینی استخوان ران به صورت دو نیم‌کره است. بین این دو نیم‌کره شیاری وجود دارد که استخوان کشکک بر روی این شیار قرار گرفته و می‌تواند بر روی شیار به سمت پایین و بالا حرکت کند. کشکک مانع از خم شدن زانو به جلو می‌شود و همچنین مانند یک سپر و محافظ در جلوی زانو است و ضرباتی که از جلو به زانو وارد می‌شود را جذب می‌کند.
لگن: لگن یا لگن خاصره یک ساختمان حلقوی شکل است که در پایین تنه قرار دارد. این استخوان از بالا به ستون فقرات و در پایین به استخوان‌های ران مفصل می‌شود. لگن از سه استخوان تشکیل شده است. دو استخوان کاملا هم شکل ولی قرینه و به شکل نیم دایره به نام استخوان‌های بی‌نام و استخوان خاجی. در درون این استخوان اندامی مانند مثانه، راست روده، دستگاه تناسلی و رگ‌ها و اعصاب مهمی قرار گرفته‌اند.
وظایف لگن عبارت است از:
- ارتباط اندام‌های تحتانی با تنه
- انتقال نیروهای وزن از تنه به اندام‌های تحتانی
- انتقال نیروی وزن تنه به زمین، هنگام نشستن
مفصل: محل اتصال استخوان‌ها به یکدیگر را مفصل می‌نامیم. در بیشتر مفصل‌ها، استخوان‌ها قابلیت حرکت دارند و روی هم می‌لغزند.
انواع مفصل‌ها عبارتند از:
- مفصل‌هایی که در جهت‌های مختلف می‌چرخند؛ مانند مفصل بین بازو و شانه
- مفصل‌هایی که فقط در یک جهت خاص حرکت می‌کنند؛ مانند آرنج
- مفصل‌هایی که حرکت محدودی دارند؛ مانند مفصل بین دنده‌ها و ستون مهره‌ها
- مفصل‌هایی که حرکت ندارند؛ مثل مفصل بین استخوان‌های جمجمه
نازک‌نی: نازک‌نی یکی از استخوان‌های ساق است. این استخوان نسبت به دیگر استخوان ساق، یعنی درشت‌نی، نازکتر است. این استخوان از بالا به درشت‌نی و از پایین نیز به درشت‌نی و مچ پا مفصل شده است. ، نازک‌نی در پایین برجسته‌تر شده و قوزک خارجی مچ پا را می‌سازد. استخوان نازک‌نی چون در بالا با استخوان ران مفصل نمی‌شود، لذا تاثیر چندانی در تحمل وزن توسط ساق ندارد ولی مفصل قوزک پا را تقویت می‌کند.
