سیستم گردش خون
سیستم گردش خون در انسان شامل قلب، خون و تمام رگهای بدن به غیر از رگهای لنفاوی است. رگ‌ها نیز شامل سرخرگ، سیاهرگ و مویرگ می‌شوند. این دستگاه یک سیستم بسته است و بنابراین سلول‌ها و اجزای خون هرگز از رگ‌ها خارج نمی‌شوند. کار سیستم گردش خون عبارت است از:
- حمل مواد غذایی به سلول‌ها
- خارج کردن مواد زائد از سلول‌ها
- رساندن اکسیژن به سلول‌ها
- خارج کردن کربن‌دی‌آکسید از سلول‌ها
- رساندن هورمون‌ها از یک قسمت بدن به قسمت دیگر
گردش خون در بدن به دو چرخه تقسیم می‌شود:
- چرخه ششی، که در آن خون توسط قلب به درون شش‌ها هدایت شده و در آنجا اکسیژن دریافت می‌کند.
- چرخه سیستمیک یعنی کل بدن منهای بخش گازی شش، که در حین این چرخه خون توسط قلب به کل بدن هدایت شده و اکسیژن و مواد غذایی را به کل سلول‌های بدن می‌رساند.
آئورت: آئورت، سرخرگی متصل به بطن چپ است. این سرخرگ از پشت قلب رد شده و خون روشن را به تمام اندام‌های زیر قلب می‌رساند. در قوس آئورت که بالاتر از قلب است، نیز چندین انشعاب وجود دارد که خون را به سر، گردن و بازوها می‌رسانند.
بزرگ سیاهرگ زبرین: بزرگ سیاهرگ زبرین خون تیره را از اندام‌های بالایی قلب جمع‌آوری می‌کند و به دهلیز راست می‌ریزد.
بزرگ سیاهرگ زیرین: بزرگ سیاهرگ زیرین خون تیره را از اندام‌های پایینی قلب جمع‌آوری می‌کند و به دهلیز راست می‌ریزد.
بطن چپ: بطن چپ یکی از چهار حفره قلب است که هنگام استراحت بطن، خون اشباع شده از اکسیژن یعنی همان خون روشن، وارد آن می‌شود. وقتی بطن چپ منقبض می‌شود، خون روشن را به داخل آئورت می‌فرستد.
بطن راست: بطن راست یکی از چهار حفره قلب است که هنگام استراحت بطن، خونی که تقریبا فاقد اکسیژن است یعنی همان خون تیره وارد آن می‌شود. وقتی بطن راست منقبض می‌شود، خون تیره را به سمت شش‌ها می‌فرستد.
خون: خون، مایعی است که عمل رساندن غذا و اکسیژن و دفع مواد زائد از سلول‌ها را در دستگاه گردش خون به عهده دارد. نیرویی که از سوی خون بر دیواره رگ وارد می‌شود را فشار خون می‌نامند. خون از دو بخش مایع و جامد تشکیل شده است. قسمت مایع خون را پلاسما می‌گویند که شامل آب و مواد پروتئینی است. قسمت جامد خون شامل گویچه‌های قرمز و یا گلبول‌های قرمز، گویچه‌های سفید و یا گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌باشد. گلبول‌های قرمز باعث انتقال اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید به وسیله خون می‌شوند. قرمزی رنگ خون به خاطر این گلبول‌هاست. گلبول‌های سفید نقش دفاع از بدن در برابر بیماری و عوامل خارجی را بر عهده دارند. پلاکت‌ها موجب لخته‌شدن خون می‌شوند که این مساله در جلوگیری از خون‌ریزی بسیار ثمربخش است.
دریچه دو لختی: وقتی که دهلیز چپ منقبض می‌شود، خون از طریق دریچه دو لختی رد شده و وارد بطن چپ می‌شود.
دریچه سه لختی: وقتی که دهلیز راست منقبض می‌شود، خون از طریق دریچه سه لختی رد شده و وارد بطن راست می‌شود.
دریچه سینی آئورتی: وقتی بطن چپ منقبض می‌شود، خون اکسیژن‌دار از درون دریچه سینی آئورتی رد شده تا توسط آئورت به سراسر بدن پخش شود.
دریچه سینی سرخرگ ششی: وقتی بطن راست منقبض می‌شود، خون از درون دریچه سینی سرخرگ ششی رد شده تا توسط سرخرگ ششی به شش‌ها برسد و اکسیژن دریافت کند.
دهلیز چپ: دهلیز چپ قسمت چپ و بالاى قلب را تشکيل مى‌دهد و کمى از دهليز راست کوچک‌تر است ولى ديواره کلفت‌ترى دارد. چهار سياهرگ ششى، خون اکسيژن‌دار شش‌ها را به دهليز چپ مى‌آورند. خون از دهليز چپ با انقباضات آن وارد بطن چپ مى‌شود.
دهلیز راست: دهلیز راست قسمت بالايى و راست قلب را تشکيل مى‌دهد. خون از تمام قسمت‌هاى بدن، به استثناى شش‌ها به وسيله سه سياهرگ به داخل دهلیز راست آورده می‌شود. خون از دهليز راست وارد بطن راست مى‌شود.
رگهای خونی: رگهای خونی بخش مهمی از دستگاه گردش خون انسان و سایر جانوران هستند. این لوله‌های باریک، مانند یک شبکه منسجم و منظم از قلب شروع شده و خون را به تمام اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌رسانند و دوباره به قلب باز می‌گردند. اگر طول رگهای داخل بدن انسان را جمع کنیم، عددی معادل با ۱۰۰ هزار کیلومتر می‌شود که تقریبا معادل با دو و نیم برابر طول دور زمین است. سه دسته رگ در بدن جانوران وجود دارد که عبارتند از: سیاهرگ، سرخرگ و مویرگ.
سرخرگ: سرخرگ‌ها، رگهای هستند که هنگام انقباض و یا بسته شدن قلب، خون را از قلب به سایر اندام‌ها منتقل می‌کنند. سرخرگ ششی و سرخرگ آئورت دو سرخرگ اصلی متصل به قلب هستند. سرخرگ ششی، خون حاوی کربن‌دی‌اکسید را منتقل می‌کند ولی بقیه سرخرگ‌ها خون حاوی اکسیژن را منتقل می‌کنند. سرخرگ‌ها پس از ورود به هر اندام انشعاب زیادی پیدا می‌کنند و به مویرگ‌ها تبدیل می‌شوند. دیواره سرخرگ‌ها برای آن که بتواند خون پر فشاری را که از قلب تلمبه می‌شود، تحمل کند، ضخیم، محکم و در عین حالت کشسانی دارد.
سرخرگ ششی: سرخرگ ششی، سرخرگی متصل به بطن راست است؛ زیرا این سرخرگ خون تیره را به مقصد شش‌ها می‌برد. وقتی بطن راست منقبض می‌شود، خون تیره از درون دریچه سینی سرخرگ ششی رد شده تا توسط سرخرگ ششی به شش‌ها برسد و اکسیژن دریافت کند.
سرخرگ و سیاهرگ اکلیلی: خونی که از درون قلب عبور می‌کند، نمی‌تواند نیازهای تنفسی و غذایی قلب را برطرف کند به همین دلیل ماهیچه قلب، با سرخرگ اکلیلی که از آئورت انشعاب گرفته است، تغذیه می‌شود. پس از رفع نیاز قلب، خون تیره توسط سیاهرگ اکلیلی به دهلیز راست منتقل می‌شود.
سیاهرگ: سیاهرگ‌ها، رگهای هستند که هنگام انبساط و یا باز شدن قلب، خون را از اندام‌ها به قلب برمی‌گردانند. سیاهرگ ششی، خون حاوی اکسیژن را منتقل می‌کند ولی بقیه سیاهرگ‌ها خون حاوی کربن‌دی‌اکسید را منتقل می‌کنند. سیاهرگ‌ها پس از ورود به هر اندام انشعاب زیادی پیدا می‌کنند و به مویرگ‌ها تبدیل می‌شوند. دیواره سیاهرگ‌ها نسبت به دیواره سرخرگ‌ها نازکتر و خاصیت کشسانی کمتری دارد اما قطر آنها نسبت به قطر سرخرگ‌ها بیشتر است. داخل سیاهرگ‌ها دریچه‌های وجود دارد که باعث می‌شوند جریان خون به سمت قلب، یک طرفه باشد.
سیاهرگ ششی: سیاهرگ ششی، سیاهرگی متصل به دهلیز چپ است. خون اکسیژن‌دار و روشن از طریق سیاهرگ ششی به دهلیز چپ، و سپس به بطن چپ می‌رود تا دوباره در بدن به گردش درآید به این عمل گردش ششی خون می‌گوییم.
قلب: قلب اندامی است در قفسه سینه که بین دو شش قرار دارد و به گونه‌ای قرار گرفته است که رأس آن متمایل به سمت چپ و پایین است. قلب، تلمبه‌ای ماهیچه‌ای و توخالی است که خون را از طریق رگ‌ها به گردش در می‌آورد. این عضو بدن، شامل چهار دریچه و چهار حفره است؛ دو حفره کوچک به نام‌های دهلیزهای راست و چپ، در بالا و دو حفره بزرگ به نام‌های بطن‌های راست و چپ در پایین. انقباض و انبساط و یا بسته و باز شدن قلب را ضربان قلب یا نبض می‌نامیم. تلمبه قلب در حالت انقباض خون را با فشار به درون سرخرگ‌ها می‌فرستد و چون رگ‌ها به هم مرتبط‌اند، در حالت انبساط خون را از درون سیاهرگ‌ها، به درون قلب می‌کشد و این کار، پیوسته تکرار می‌شود.
نحوه عملکرد قلب به این صورت است که:
مرحله اول) خون از طریق بزرگ سیاهرگ‌های زبرین و زیرین وارد دهلیز راست قلب می‌شود.
مرحله دوم) وقتی که دهلیز راست منقبض می‌شود، خون از طریق دریچه سه لختی رد شده و وارد بطن راست می‌شود.
مرحله سوم) وقتی بطن راست منقبض می‌شود، خون از درون دریچه سینی سرخرگ ششی رد شده تا توسط سرخرگ ششی به شش‌ها برسد و اکسیژن دریافت کند.
مرحله چهارم) خون سپس از شش، توسط سیاهرگ‌های ششی به دهلیز چپ باز می‌گردد.
مرحله پنجم) وقتی که دهلیز چپ منقبض می‌شود، خون از طریق دریچه دو لختی رد شده و وارد بطن چپ می‌شود.
مرحله ششم) وقتی بطن چپ منقبض می‌شود، خون اکسیژن‌دار از درون دریچه سینی آئورتی رد شده تا توسط آئورت به سراسر بدن پخش شود.
مویرگ: مویرگ‌ها، رگهای خونی بسیار ظریف و نازکی هستند. داشتن دیواره نازک و کاهش سرعت جریان خون در آنها، مناسب‌ترین محل برای مبادله مواد غذایی، اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید بین خون و مایعات بافتی است. قطر مویرگ‌ها تنها کمی از گلبول‌های قرمز بزرگتر و دیواره آنها تنها از یک لایه بافت پوششی تشکیل شده است.
